Ważne daty historyczne w Kardiologii

Ok. 300 p.n.e. po raz pierwszy dostrzeżono różnicę pomiędzy żyłami i tętnicami. Dokonał tego aleksandryjski lekarz Herofilos z Chalkedonu, który odróżnił tętnicę płucną od żyły płucnej.

II w.n.e. – powstaje teoria obiegu krwi, wg której krew miesza się z powietrzem w lewej komorze serca, a miejscem powstawania i początkiem obiegu krwi jest wątroba. Twórcą tej teorii był Galen z Pergamonu. Do czasu odkrycia krążenia przez Harveya (w 1628 roku), była to teoria powszechnie obowiązująca. Galen pierwszy opisuje przewód tętniczy.

XIII wiek - trafne spostrzeżenia na temat małego obiegu krwi zamieszcza w swoim dziele (Człowiek Doskonały), omawiającym anatomię człowieka, arabski lekarz Ibn an-Nafis.

Ok. 1360 – ukazuje się na Śląsku dzieło Mihi Competit, które spełnia rolę encyklopedii lekarskiej (zwraca m.in. uwagę na choroby serca). Jego autorem był Tomasz z Wrocławia, biskup Sarepty i pierwszy polski uczony medyk, który zajmował się sercem. W jego rozprawie De syncopi et debilitate cordis – znajduje się tekst o kołataniu serca i omdleniach sercowych, stanowiący jedno z pierwszych w świecie opracowań zwracających uwagę na powiązanie omdlenia z zaburzeniami rytmu serca.

1513 - pierwszą obserwację wrodzonej wady serca (ubytku w przegrodzie międzyprzedsionkowej) dokonuje i uwiecznia na swej rycinie Leonardo da Vinci. Jest to pierwszy graficzny zapis wady serca. Mistrz Leonardo opisywał zastawki serca i starał się wyjaśnić zasadę ich działania.

1521 – pojawia się opis przewodu tętniczego dokonany przez J. Berengario de Carpi, który jako pierwszy badacz w czasach nowożytnych (po Galenie) podjął się tego zadania; późniejszy opis należy do Gabriele Fallopio (1562 r.).

Ok. 1560 - drożny otwór owalny opisany zostaje przez włoskiego anatoma i chirurga (osiadłego w Paryżu) Leonardo Botallo.

1564 – publikacja rozprawy De humani fetu przez włoskiego anatoma Giulio Cesare Aranzio z dziedziny embriologii. Autor opisuje w niej krążenie płodowe, przewód żylny i otwór owalny.

1552 - autorem doskonałego dzieła anatomicznego - Tabula anatomica był włoski anatom Bartholomeo Eustachio. Opisuje w nim precyzyjnie szereg szczegółów anatomii serca. Dzieło zostaje wydane drukiem dopiero w 1714 roku (przez Giovanni M. Lancisi).

1553 – Christianismi restitutio – dzieło o charakterze teologicznym, w którym włoski lekarz i teolog Miguel Serveto opisuje m.in. mały obieg krwi. W tym samym roku zostaje spalony na stosie (z powodu przekonań religijnych).

1555 – powstaje jeden z najznakomitszych traktatów medycznych w epoce Odrodzenia pt. Sphygmicae artis ... libri V napisany przez polskiego lekarza, profesora i prorektora uniwersytetu w Padwie, Józefa Strusia. Dzieło było wydane w Bazylei i kilkakrotnie wznawiane.

1558 - podstawowe założenia obiegu krwi opisuje w dziele De re anatomica włoski lekarza i anatom Realdo Colombo.

1574 – opisanie zastawek żylnych (w żyłach obwodowych) przez włoskiego anatoma i chirurga z uniwersytetu padewskiego Fabrizio Girolamo d’Aquapendente (w 1603 roku wydał dzieło o funkcji zastawek żylnych – De vanarum ostiolis). Miało to wielkie znaczenie dla ostatecznego wyjaśnienia obiegu krwi i utorowało Williamowi Harvey’owi (był on uczniem d’Aquapendente) drogę do odkrycia systemu krążenia (w 1628 r.).

1589 – po raz pierwszy zostaje użyty termin „krążenie” w dziele Questiones medicae ogłoszonym przez lekarza i botanika włoskiego Andrea Cesalpino

1628 - opis mechanizmów układu krążenia w organizmie ludzkim przez angielskiego lekarza Williama Harvey’a w dziele Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinibus in animalibus wydanym we Frankfurcie n/Menem. Praca ta była rewolucją w dotychczasowych poglądach na temat krążenia krwi. W tym samym roku krakowski uczony Gabriel Ochocki ogłasza swoją rozprawę Questio de motu cordis, w której podaje tezy podobne do harvey’owskich.

1661 – opis naczyń włosowatych przez anatoma włoskiego z Bolonii Marcello Malpigiego, w dziele De pulmonibus. Odkrycie to miało fundamentalne znaczenie dla wyjaśnienia przepływu krwi przez płuca i zjawiska wymiany gazowej.

1671 - odkrycie siniczej wady serca ze zwężeniem drogi wypływu prawej komory, ubytkiem międzykomorowym i przesuniętą ku prawej stronie aortą (u dziecka z ektopią serca). Odkrywcą wady był przyrodnik duński Nikolaus Steno (v. Niels Stensen, Stenonius). Ta sama wada opisana została ponad 3 wieki później (1888) przez Etienne L. Fallota („tetralogia Fallota”). Kolejno „odkrywali” ją: E. Sandiford z Lejdy (1777), Farré (1814) E. Gintrac (1824), Thomas B. Peacock (1858), Karl von Rokitansky (1875) oraz Oskar Widmann we Lwowie (1881) N. Steno ponadto ustalił mięśniowy charakter budowy serca.

1691 - opisanie zespołu objawów związanych ze zwolnieniami akcji serca i utratami przytomności (obecnie zw. zespołem M-A-S) przez niemieckiego lekarza Marcusa Gerbeziusa. Dopiero drugi w kolejności uczynił to J.B. Morgagni w 1762, a jeszcze później T. Spens (1792), W. Burnett (1824), R. Adams (1827) i W. Stokes (1854).

1705 - opis dokładnego przebiegu naczyń wieńcowych, naturalnych połączeń między obu tętnicami wieńcowymi (tzw. pierścień Vieussensa wokół stożka tętnicy płucnej), a także zastawki w obrębie otworu owalnego. Jego autorem był anatom francuski Raymond Vieussens .W 1715 roku wydał on traktat na temat fizjologii serca, w którym umieścił niektóre wady zastawkowe. Opisał ponadto w 1695 r. „puls młota wodnego” dla tętna obserwowanego w niedomykalności aortalnej. Objaw ten opisany później przez Corrigana (1832) nazywany był „pulsem Corrigana”.

1707 - w rozprawie De motu cordis et aneurysmatibus (wydanej pośmiertnie) Giovanni Maria Lancisi podał, że kiła może być przyczyną powstawania tętniaków, opisywał szczegóły anatomii serca (m.in. „mięsień Lancisi”).

1708 – opisanie „kostnienia” tętnic wieńcowych, anomalii naczyń wieńcowych (m.in. pojedynczej tętnicy wieńcowej), zastawki zatoki wieńcowej przez Christiana Adama Thebesiusa. W Lejdzie ogłosił on rozprawę Disputatio medica inauguralis de circuli sanquinis in corde. Pochodził z Dolnego Śląska, ostatnie 20 lat życia pracował jako „fizyk miejski” w Jeleniej Górze. Był jednym z najznamienitszych badaczy anatomii serca, w szczególności pionierem badań nad krążeniem wieńcowym.

1749 – usystematyzowanie ówczesnej wiedzy o chorobach serca przez Jeana Baptiste Sénac’a w wydanym przez niego dziele Traité de la structure du coeur, de son action et de ses maladies. Zalecał on stosowanie chininy w częstoskurczu, stosował punkcję worka osierdziowego w wysięku zagrażającym tamponadą.

1761 – w wielkim dziele De sedibus et causis morborum per anatomen indagatis, jego autor - Giovanni Battista Morgagni zamieszcza opis kilku wad wrodzonych serca takich jak: zwężenie cieśni aorty, przerwany łuk aorty, zwężenie zastawki aortalnej, wady spływu żylnego systemowego, zwężenie zastawki tętnicy płucnej. Spostrzega on również „uszkodzenia” zastawki mitralnej, trójdzielnej, aortalnej, zwapnienie ze zwężeniem zastawki aortalnej, tętniaki aorty, zmiany miażdżycowe tętnic wieńcowych.

1761 nowa metoda badania klatki piersiowej (serca i płuc) z wykorzystaniem tzw. perkusji tzn. opukiwania. Podał ją Johann Leopold Auenbrugger, austriacki lekarz, w dziele Inventum novum... Praca zostaje przetłumaczona na język francuski (1808) przez J. N. Corvisarta, przyczyniając się do rozpropagowania i upowszechniania metody.

1768 – po raz pierwszy opisano niewydolność wieńcową.Dokonał tego angielski lekarz William Heberden, który nadał jej nazwę angina pectoris. Opis kliniczny choroby wieńcowej został opublikowany w dziele Commentarii de Morborum Historia et Curatione, wydanym w Londynie w roku 1772.

1775 – wprowadzenie naparstnicy do leczenia w niewydolności serca przez szkockiego lekarza W. Whitheringa. W 1786 roku naparstnica znalazła się w farmakopei edynburgskiej.

1797 – pierwszy opis całkowitego przełożenia wielkich pni naczyniowych przez szkockiego lekarza Matthew Baillie’a.

1788 – przypisanie powstawania objawów angina pectoris zaburzeniom w krążeniu wieńcowym. Autorem takiego spostrzeżenia jest angielski lekarz Caleb Hillier Parry.

1810 – pierwszy polski opis wrodzonej, siniczej wady serca, w wydanym w Wilnie podręczniku Nauka o chorobach dzieci przedstawia Jakób Szymkiewicz.

1812 - Jean Dominique Larrey, lekarz armii napoleońskiej, w swoim podręczniku chirurgii, w rozdziale „O ranach worka osierdziowego i serca” przedstawia 7 przypadków groźnych ran klatki piersiowej (wszystkie penetrowały do worka osierdziowego), które leczył operacyjnie – odbarczając tamponadę, otwierając i zaopatrując ranę drążącą do serca. Leczenie przeżyło 4 poszkodowanych.

1812 –przedstawione zostaje w Wilnie, w rozprawie doktorskiej De angore pectoris pierwsze polskie opracowanie naukowe na temat choroby wieńcowej. Autorem pracy jest Józef Chrzczonowicz. W osiem lat później – w 1820 roku, nieco obszerniejszy doktorat na ten sam temat pojawia się w Krakowie, autorstwa Jana Cennera.

1816 – użycie stetoskopu do osłuchiwania podczas badania serca i płuc.Jako pierwszy zastosował go francuski lekarz René Théophile Laënnec, który w 1819 roku wydaje podręcznik Traité de l’auscultation mediate.

1824 – pierwsze polskie opracowania na temat zastosowania stetoskopu w diagnostyce chorób układu krążenia przedstawiają w Wilnie Jan Oczapowski (w pracy doktorskiej) i Feliks Rymkiewicz.

1825 – Florian Sawiczewski przywozi (z Francji) dla krakowskiej kliniki M. Brodowicza stetoskop i pukadło do badań serca.

1829 - wykazanie obecność siatki wyspecjalizowanych komórek mięśniowych pod wsierdziem, mających znaczenie w przewodnictwie serca. Dokonał tego czeski uczony, profesor fizjologii we Wrocławiu Jan Evangelista Purkynjě. W 1839 roku opis włókien układu przewodzącego ogłosił w języku polskim w Krakowie. Komórki te nazwano później włóknami Purkinjěgo.

1832 – pierwsze cewnikowanie serca. Przeprowadził je niemiecki chirurg Johan Friedrich Dieffenbach. W 1828 roku dokonał przetoczenia odwłóknionej krwi.

1835 – Adam Raciborski wydaje w Paryżu sławny i rozpowszechniony w Europie podręcznik Nouveau manuel complet d’auscultation et de percussion, na temat nowych sposobów badania układu krążenia z wykorzystaniem osłuchiwania serca.

1837 - Jan B. Bobrzyński, krakowski lekarz, w swej dysertacji doktorskiej - De asphyxia in genere na temat duszności, podaje informacje odnoszące się do stanu narządu krążenia, stara się dociec przyczyn duszności w różnych stanach chorobowych – dostrzegając też związek tego stanu m.in. z wadami organicznymi serca, z zaburzeniami krążenia płucnego, czy też z upośledzeniem funkcji prawej komory.

1837 - w Krakowie powstaje rozprawa doktorska De pravo organorum situ, traktująca, wśród innych treści, o wadach wrodzonych serca. Autor, Ludwik Przybyłko, wymienia anomalie pozycyjne serca (w tym dekstrokardię), przełożenie wielkich pni tętniczych, odwrócenie trzewi, ektopię serca. Jest to jedna z pierwszych w świecie prac omawiających zaburzenia lateralizacji, zawiera również pierwszy polski opis wrodzonej przepukliny przeponowej.

1844 – po raz pierwszy opisano zwoje nerwowe w sercu - w obrębie splotów nerwowych, w okolicy ujść żył głównych. Dokonuje tego Robert Remak (uczony z rodziny polsko-niemieckiej).

1842-46 - w Wiedniu wydane zostaje w 6.ciu tomach dzieło Handbuch der pathologischen Anatomie omawiające liczne schorzenia i wady serca. Jego autor Karl von Rokitansky w późniejszych latach (do 1875) przedstawia własną klasyfikację wad wrodzonych serca.

1849 – rozpoznano i opisano migotanie komór serca. Jako pierwszy dokonał tego słynny fizjolog niemiecki Carl Friedrich Ludwig.

1856 – wykazanie wytwarzania impulsu elektrycznego w czasie skurczu przez parę szwajcarskich uczonych: Rudolfa Alberta von Köllikera i Heinricha Müllera. Kölliker był autorem pierwszego w dziejach (1852 r.) podręcznika na temat komórkowej konstrukcji tkanek Handbuch der Gewebelehre des Menschen (w tym także serca). Badał proces kształtowania się układu tętniczego i żylnego w okresie embrionalnym oraz rozdzielanie się zarodka serca na część lewo i prawostronną (ewolucję tworzenia komór). Opisany przez niego rowek lub bruzda międzykomorowa, widoczna na zewnętrznej powierzchni serca, nosi nazwę „bruzdy międzykomorowej Köllikera”

1872 - usunięcie igły wbitej w serce przez ścianę klatki piersiowej przez G.W. Callendera. Zabieg kończy się sukcesem.

1878 - pierwsze przyżyciowe rozpoznanie zatoru tętnicy wieńcowej i zawału serca przez austriackiego lekarza Adama Hammera.

1878 – zastosowanie nitrogliceryny w leczeniu napadów angina pectoris.Jako pierwszy leczenie to zastosował farmakolog angielski William Murrel.

1879 – opis wady wrodzonej serca, polegającej na obecności ubytku w przegrodzie międzykomorowej, przez francuskiego lekarza Henry’ego Louisa Rogera.

1879 – Oskar Widmann, lwowski lekarz, wydaje w Krakowie pierwszy polski podręcznik kardiologii Choroby serca i tętnic w zarysie a w 1884 roku obszerniejsze dzieło Choroby serca i wielkich pni naczyniowych (w Warszawie).

1881 – ukazuje się publikacja dotycząca obserwacji przewlekłego zapalnego procesu chorobowego (w przebiegu gruźlicy), dotyczącego błon surowiczych (polyserositis), przebiegającego z wysiękiem w worku osierdziowym, jamie opłucnej i otrzewnej, autorstwa włoskiego lekarza Luigi M. Concato („choroba Concato”).

1882 - wyniki badań na temat zmienności unaczynienia rdzenia kręgowego przedstawia profesor patologii w Akademii Krakowskiej Albert Wojciech Adamkiewicz. Opisuje on m.in. ważne naczynie wspomagające ukrwienie rdzenia kręgowego. Odkryta przez niego arteria radicularis anterior magna (tętnica Adamkiewicza) ma istotne znaczenie w chirurgii aorty piersiowej.

1882 – zszycie rany serca u doświadczalnego królika, w Gdańsku, przez M.H. Blocka.

1883 - pierwsze polskie doniesienie na temat ubytku w przegrodzie międzykomorowej serca pt. Wrodzone połączenie komórek sercowych zamieszcza w prasie lekarskiej warszawski lekarz Henryk Pacanowski. Z adnotacji redakcyjnej dowiadujemy się, że praca była przygotowana już 2 lata wcześniej.

1895 – odkrycie adrenaliny - w Krakowie, przez Napoleona Cybulskiego i Władysława Szymonowicza. Odkrycie to było owocem badań nad czynnością istoty rdzennej nadnerczy. Nazwali oni nową, wyizolowaną substancję - „nadnerczyną”.

1887 - pierwszy zapis elektrokardiograficzny dokonany przez angielskiego fizjologa Augustusa Desire Wallera. Zapis nazwał „kardiogramem”.

1887 – przyżyciowe rozpoznanie zatoru tętnicy wieńcowej serca, po raz pierwszy w Polsce i drugi w świecie, przez Edwarda Korczyńskiego (pierwszy przed nim uczynił to A. Hammer w 1878).

1893 - otwarte odbarczenie tamponady po zranieniu serca (10 lipca).Wykonawcą zabiegu był amerykański lekarz Daniel Hale Williams. W Provident Hospital w Chicago usuwa koniec noża tkwiącego w sercu, kontroluje ranę w tym miejscu, licząc się z koniecznością jej zszycia, wreszcie powstrzymuje krwawienie z rany serca (być może ucisnął ranę aż do ustania krwawienia). Według innych źródeł Williams naszył worek osierdziowy na ranę serca. Jest to pierwszy w historii udany zabieg chirurgiczny na sercu.

1893 - opis szmeru w nadciśnieniu płucnym przy zwężeniu zastawki mitralnej podaje Józef Pawiński w Warszawie (4 lata po Grahamie Steelu). Szmer ten zwany jest w literaturze zachodniej (niestety nie w Polsce) „szmerem Steela-Pawińskiego”. Pawiński był światowej sławy uczonym zajmującym się chorobami serca.

1895 - S Del Veccio, włoski chirurg, dokonał serii eksperymentów polegających na zszywaniu ran serca u psów.

1895 – odkrycie promieni X (8 listopada) przez Wilhelma Konrada Roentgena. Rola jego odkryć dla medycyny zastała uhonorowana Nagrodą Nobla w 1901 roku. W kilka tygodni po odkryciu Roentgena (w lutym 1906) pierwsze zdjęcie z użyciem promieni X wykonał Alfred Obaliński w Krakowie.

1894/95 - opis „zespołu chromania przestankowego” w przebiegu zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń krwionośnych przez polskich lekarzy: Samuela Goldflama, Władysława Biegańskiego, Henryka Gotarda. Dopiero w 1908 roku podobne obserwacje publikuje Leo Buerger.

1896 – udana operacja na ludzkim sercu (9.09.1896 r. we Frankfurcie n/Menem), powszechnie traktowana jako pierwsza operacja kardiochirurgiczna. Było to zszycie 3-centumetrowej rany prawej komory przez niemieckiego chirurga Ludwika Rehna. Demonstracja pacjenta, w rok po operacji, na międzynarodowym zjeździe chirurgów wywołała sensację. Wcześniejsza operacja zszycia dosyć dużej rany prawej komory serca, przeprowadzona 8 czerwca tego samego roku, przez Włocha Guido Farinę kończy się niepomyślnie.

1896 - Scipione Riva-Rocci, lekarz włoski, zastosował manometr rtęciowy własnego pomysłu, umożliwiający rejestrację wartości ciśnienia skurczowego na ramieniu pacjenta, w chwili zanikania tętna na tętnicy promieniowej, podczas ucisku ramienia.

1896 – obserwacje zapalenia osierdzia ze współistniejącą niewydolnością wątroby i wysiękiem w jamie otrzewnowej przez niemieckiego lekarza Friedela Picka doprowadziły go do stwierdzenia, że zmiany w wątrobie są następstwem zaburzeń w krążeniu i w konsekwencji zastoju w dorzeczu żyły wrotnej („choroba Picka”).

1897 - opis siniczej wady serca z ubytkiem międzykomorowym, ale bez zwężenia drogi wypływu komory prawej i tętnicy płucnej. Jego twórcą był austriacki lekarz Victor Eisenmenger, który umieścił go w swojej pracy Die angeborenen Defekte der Kammerscheidenwand des Herzens.

1898 – pierwsza w Polsce operacja, polegająca na zaopatrzeniu kłutej rany serca, przeprowadzona 6 grudnia w Warszawie przez Witolda Horodyńskiego (niestety chory zmarł). Kilka miesięcy później Wacław Maliszewski przeprowadza dwie podobne operacje, również bez powodzenia. Publikują w krajowym piśmiennictwie pierwszą polską pracę naukową na temat ran serca.

1899 - H. Huchard oznajmił w swym dziele Traité clinique des maladies du coeur et l’aorte, iż powodem choroby wieńcowej, a również nagłego zgonu, może być skurcz tętnicy wieńcowej.

1900 – zastosowanie pierwszy raz w świecie bezpośredniego masażu serca u samobójcy przez Jana Prusa we Lwowie

1900 - pierwszy polski raport na temat przełożenia wielkich pni naczyniowych (30 grudnia). Jego autorem jest Bohdan Korybut-Daszkiewicz (Warszawa).

1902 – Sir Thomas Lauder Brunton, lekarz i farmakolog angielski, wykonuje komisurotomię mitralną na zwierzętach. Oznajmia o tym w liście do czasopisma The Lancet (doniesienie pt. A Preliminary Note on the Possibility of Treating Mitral stenosis by Surgical Methods).

1903 - zakończona pomyślnie operacja zszycia rany serca w Warszawie (28 lutego w Szpitalu św. Ducha) przeprowadzona przez Jana Dominika Borzymowskiego.

1903 - Karel F. Wenckebach, kardiolog holenderski, ogłasza swoje spostrzeżenia przedwczesnych skurczów serca z następującą kompensacyjną przerwą. Nieco później, w roku 1906, przy użyciu poligrafu zaopatrzonego w pisak atramentowy, rejestruje on okresowe zwolnienia, związane z ujawnianiem się opóźnienia przewodnictwa („periodyka Wenckebacha”).

1903 - pierwsze doniesienie na temat migotania przedsionków przedstawione przez austriackiego fizjologa Heinricha Ewalda Heringa.

1903 – skonstruowanie pierwszego elektrokardiografu na zasadzie galwanometru strunowego przez fizjologa holenderskiego profesora Willema Einthovena. W roku 1924 został on laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii za prace nad elektrokardiografią kliniczną i doświadczalną.

1904 – powstaje komora podciśnieniowa do przeprowadzania operacji torakochirurgicznych w klinice Jana Mikulicz-Radeckiego we Wrocławiu. Jej konstruktorem był Ernst Ferdynand Sauerbruch. W komorze przeprowadzono pierwszą w świecie operację na otwartej klatce piersiowej, polegającą na wycięciu guza śródpiersia, z przeżyciem chorego.

1905 - udoskonalenie pomiaru ciśnienia tętniczego - w oparciu o osłuchiwanie szmerów w tętnicy obwodowej kończyny górnej (podczas pojawiania się i zanikania szumu przepływającej krwi) Pomysłodawcą jest rosyjski lekarz Nikołaj Siergiejewicz Korotkow. Jest to udoskonalenie metody proponowanej przez S. Riva-Rocci (opartej o badanie tętna).

1905 - pierwszy doświadczalny przeszczep serca u zwierzęcia. Jego wykonawcami byli Alexis Carrel i Charles Guthrie. W 1912 roku Carrel otrzymał nagrodę Nobla za opracowanie szwu naczyniowego.

1906 - opisanie węzła przedsionkowo-komorowego przez niemieckiego anatomopatologa Ludwiga Aschoffa oraz jego ucznia z Japonii Sunao Taware.

1907 – odkrycie węzła zatokowo-przedsionkowego (zatokowego). Autorami byli: anatom szkocki Arthur Keith i Martin W. Flack z Anglii.

1907 - John Monroe podwiązywał przewód tętniczy na zwłokach noworodków, ze środkowej sternotomii.

1908 - szczegółowe opracowanie dotyczące zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń krwionośnych (thromboangiitis obliterans). Jego autor Leo Buerger dostrzegł, że nałogowe palenie tytoniu może odgrywać ważną rolę etiologiczną w powstawaniu tej choroby.

1909 - opis przewlekłego zapalenia wsierdzia z towarzyszącymi bolesnymi guzkami podskórnymi przez kanadyjskiego lekarza Williama Oslera (nazwane później „guzkami Oslera”).

1909-1910 - Alexis Carrel przeprowadza doświadczenia na psach, polegające na wprowadzaniu palca do wnętrza lewego przedsionka serca i poszerzaniu ujścia mitralnego. Przecinał ścianę komory serca i zszywał ją. Dokonywał także eksperymentalnego wytwarzania anastomozy (z wolnego odcinka tętnicy szyjnej) łączącej aortę zstępującą z dystalnym odcinkiem tętnicy wieńcowej.

1910 – w Krakowie ogłoszono pracę Kilka uwag o elektrokardiogramie na podstawie własnych doświadczeń, autorstwa Napoleona Cybulskiego. Był on pierwszym w Polsce naukowcem zajmującym się elektrokardiografią.

1912 - wprowadzenie przezżylnie cewnika do wnętrza serca człowieka przez F. Bleichroedera, które jednak nie zostaje potwierdzone badaniem rentgenowskim.

1912 – pierwsza obserwacja elektrokardiogramu w dekstrokardii, podana w Krakowie przez Józefa Latkowskiego. Jego zasługą było rozpowszechnienie EKG w klinikach krakowskich. W 1932 opublikował pionierskie prace na temat obrazu EKG w zarostowym zapaleniu osierdzia.

1913-14 - odkrycie dodatkowej drogi przewodzenia między przedsionkiem i komorą związany z powstawaniem zespołu WPW. Odkrywcą tej drogi był A.F. Stanley Kent, („pęczek Kenta”), który swoje badania prowadził przez wiele lat na doświadczalnym materiale zwierzęcym (publikacje z lat 1893-1914), zaś na sercu ludzkim w latach 1913-14. Prace Kenta były przyczynkiem do wyjaśnienia preekscytacji i jej związku z tachykardią.

1914 - określenie podstawowej zasady skurczu mięśnia sercowego opartej na związku napięcia mięśnia i krzywej kurczliwości przez Otto Franka, po czym Ernest H. Starling (fizjolog angielski) ogłasza serię prac określających zależność efektywności pracy serca od wydłużenia włókien mięśniowych („prawo serca” lub „prawo Franka-Starlinga).

1916 – za sprawą dwóch amerykańskich uczonych swiat usłyszał po raz pierwszy o heparynie, substancji zmniejszającej krzepliwość krwi. Byli nimi William H. Howell (fizjolog) i Jay McLean (chirurg). Wyizolowali oni heparynę z wątroby, a także opracowali metodę określania czasu krzepnięcia. Odkrycie heparyny było jednym z kluczowych warunków powstania i rozwoju nowoczesnej kardiochirurgii.

1916 – opis wady serca, polegającej na występowaniu otworu międzyprzedsionkowego i zwężeniu lewego ujścia żylnego przez francuskiego kardiologa René Lutembachera (zespół Lutembachera). W 1926 roku zademonstrował on film dźwiękowy z odtworzeniem odgłosów pracy serca.

1920 - po raz pierwszy przedstawiono obraz zmian elektrokardiograficznych, związanych z zawałem serca. Harold E.B. Pardee, kardiolog amerykański, podczas swojej prezentacji podał przykłady chorych, którzy przebyli zawał serca i wyzdrowieli. Wcześniej sądzono, że rozpoznanie zawału jest jednoznaczne z wyrokiem śmierci.

1922 – doniesienie autorstwa Romualda Węgłowskiego o leczeniu 193 chorych z urazami dużych naczyń krwionośnych, w tym 54 z przeszczepami żylnymi. Były to pierwsze w świecie pomosty żylne w urazach tętnic. Usuwał też zatory tętnic obwodowych. Jako chirurg wojskowy pracował w Zamościu, a od 1921 r. we Lwowie. Był jednym z pionierów światowej chirurgii naczyniowej.

1923 - 20 maja przeprowadzono z powodzeniem, w bostońskim Brigham Hospital, pierwszą zamkniętą komisurotomię mitralną u 11-letniej dziewczynki, wykonaną zagiętym cienkim nożem poprzez ścianę komory. Zabieg ten przeprowadzili amerykańscy chirurdzy: Elliot Cutler i Samuel Albert Levine. Dziewczynka, pomimo sukcesu operacyjnego, zmarła 4 lata później.

1923 - wykonanie pericardiektomii w zarostowym zapaleniu osierdzia. Pierwszymi chirurgami, którzy tego dokonali byli: Victor Schmieden we Frankfurcie n/Menem a Edward D. Churchill w USA.

1923 – doniesienie, że chlorek wapnia jest swoistym lekiem nasercowym, działającym silnie wzmacniająco na mięsień sercowy. Wykazał to w Krakowie Tadeusz Tempka.

1923 – publikacja w Wilnie pionierskiej w skali światowej pracy na temat automatyzmu serca przez Mariana Eigera. W latach 1911-14 pracował on nad obrazem EKG w różnych stanach chorobowych. Krzywą EKG rozpatrywał jako wyraz sumy algebraicznej prądów czynnościowych serca.

1924 - opis zapalenia wsierdzia, przebiegającego z zastawkowymi i ściennymi wegetacjami, wolnymi od bakterii przez amerykańskich lekarzy: Emanuela Libmana i Bernarda P. Sacksa. Chorobę tę nazwano atypowym zapaleniem wsierdzia lub na cześć badaczy „chorobą Libmana-Sacksa”.

1925 - po raz pierwszy przeprowadzono poszerzenie ujścia mitralnego palcem wprowadzonym poprzez uszko lewego przedsionka u 15-letniej dziewczynki. Zabieg wykonał angielski chirurg Henry Sessions Souttar. Operacja zakończyła się pomyślnie.

1928 - swoje prace dotyczące przepływów krwi w układzie naczyniowym ogłasza lwowski uczony Andrzej Klisiecki. Pierwsze jego osiągnięcia naukowe dotyczyły badań nad szybkością przepływu w układzie tętniczym. Liczne badania dotyczące fizjologii krążenia, o międzynarodowym znaczeniu, prowadził we Lwowie w okresie międzywojennym. Po wojnie pracował we Wrocławiu.

1929 - pierwszy aortogram, uzyskany przez podanie kontrastu bezpośrednio do aorty wykonał w Lizbonie portugalski chirurg Reynaldo Dos Santos. Jego syn – Joao Sid Dos Santos (również w Lizbonie) wykonał pierwszą endarterektomię tętnicy udowej w roku 1946.

1929 - Werner Forssmann, fizjolog niemiecki z Eberswaldu, własnoręcznie wprowadza cewnik do swojej żyły łokciowej i przeprowadza go do prawej strony serca. Pozycja cewnika została potwierdzona radiologicznie. Forssmann należy do grona lekarzy - noblistów, zasłużonych dla rozwoju badań nad układem krążenia (nagroda Nobla w 1956 r.). Przez współczesnych uznany był za pomyleńca.

1930 - Louis Wolff, John Parkinson oraz Paul Dudley White, trzej uczeni amerykańscy, opisują swoje spostrzeżenia: bloku odnogi pęczka Hisa, skrócenia odcinka P-R i napadowej tachykardii - zespół preekscytacji, powszechnie znany jako zespół WPW – zawdzięczający swą nazwę od początkowych liter nazwisk tych kardiologów.

1931 – operacja tętniaka serca wykonana przez niemieckiego chirurga Ernsta Ferdinanda Sauerbrucha.

1933 – przypadek odejścia lewej tętnicy wieńcowej od tętnicy płucnej opisują: E.F. Bland, P.D. White i J. Garland (podobnej obserwacji dokonał wcześniej A. Abricossoff w 1911).

1934 - Harry Goldblatt, biochemik angielski, zaobserwował nadciśnienie tętnicze w efekcie eksperymentalnego niedokrwienia nerki.

1935 – pierwsza próba rewaskularyzacji niedokrwiennego mięśnia sercowego przeprowadzona przez amerykańskiego chirurga z Cleveland, Claude’a Schaeffera Becka. Zainicjował on chirurgiczne leczenie choroby wieńcowej drogą arterializacji żył wieńcowych [W roku 1972 Jan W. Moll zmodyfikował w Łodzi operację Becka: ponieważ wymuszony chirurgicznie napływ do żył serca „uciekał” do prawego przedsionka, Moll podwiązał zatokę wieńcową, likwidując przetokę.] Również w 1935 roku Beck przeprowadza operację doszycia do serca uszypułowanego płata z mięśnia piersiowego większego. Powierzchnia serca przed przyszyciem płata została obnażona z nasierdzia. Stan chorego po przeprowadzonym zabiegu wyraźnie poprawił się a bóle na pewien czas ustąpiły.

1936 – wprowadzono do praktyki klinicznej test diagnostyczny służący rozpoznawaniu wad naczyniowych śródpiersia, oparty na badaniu rentgenowskim z barytową esofagografią. Metoda ta umożliwiła proste, nieinwazyjne i przyżyciowe rozpoznawanie pierścieni naczyniowych oraz ułatwiła określanie przybliżonej wielkości lewego przedsionka serca. Jej twórcą był amerykański lekarz B. Kommerell.

1936 - propozycję klasyfikacji wad wrodzonych serca przedstawia amerykańska uczona Maude E. Abbott na podstawie analizy własnej kolekcji 1000 preparatów serc dzieci zmarłych z przyczyn kardiologicznych.

1938 – po raz pierwszy podwiązano z powodzeniem przetrwały przewód tętniczy Botalla. Operację taką wykonał u 7-letniej dziewczynki Robert Edward Gross w bostońskim Children’s Hospital. Jako dostęp operacyjny zastosował boczną - lewą torakotomię.

1944 – po raz pierwszy operowano dziecko ze zwężeniem cieśni aorty. Zabieg ten, polegający na wycięciu zwężonego odcinka i zszyciu aorty w tym miejscu koniec-do-końca, niezależnie wykonali: Clarence Crafoord w Sztokholmie i Robert Edward Gross w Bostonie.

1944 – 29 listopada w Johns Hopkins Hospital w Baltimore przeprowadzono operację paliatywną mającą na celu poprawienie utlenowania krwi w siniczej wadzie serca (zespole Fallota), u 15. miesięcznego dziecka. Operacja, polegająca na połączeniu tętnicy podobojczykowej z tętnicą płucną zakończyła się pełnym sukcesem. Zabieg wykonał Alfred Blalock, z inspiracji Heleny Brook Taussig. Członkami zespołu leczącego byli ponadto: Vivien Thomas, William Longmire i Denton Cooley.

1946 - operacja paliatywna w tetralogii Fallota, polegającą na bezpośrednim zespoleniu aorty z lewą tętnicą płucną. Wykonawcą był Willis J. Potts.

1946 - wprowadzenie przez Wilfreda Bigelowa w Toronto General Hospital hipotermii ustrojowej, jako metody zapewniającej ochronę narządów podczas operacji.

1947 - pierwsza skuteczna defibrylacja, przeprowadzona podczas operacji serca przez amerykańskiego chirurga Claude’a S. Becka, polegająca na bezpośredniej aplikacji impulsu elektrycznego przy pomocy elektrod. Defibrylowane serce nazwał wówczas: „serce, które jest zbyt zdrowe na to, aby umrzeć”.

1947 – Thomas Holmes Sellors ze szpitala Middlesex w Anglii przeciął stenotyczną zastawkę tętnicy płucnej w zespole Fallota, u 20 letniego chorego. Nóż wprowadzony był przez ścianę stożka prawej komory. Kilka miesięcy później (1948 r.), niezależnie, Russel Brock z Guy’s Hospital w Londynie, użył w tym samym celu rozszerzacz własnej konstrukcji (dilatator Brocka).

1948 - pierwszą homogenną protezę naczyniową wszczepił w Bostonie Robert Edward Gross.

1948 – pierwsze w Polsce podwiązanie drożnego przewodu tętniczego, wykonane w Warszawie przez Leona Manteuffela

1949 - Charles A. Hufnagel z waszyngtońskiego uniwersytetu Gorgetown, dokonał bez użycia krążenia pozaustrojowego wszczepienia kulkowej zastawki swojego pomysłu do aorty zstępującej, z pozostawieniem zastawki własnej. W 1952 roku donosił o 23 przeprowadzonych takich operacjach, wśród których 17 miało przebieg pomyślny.

1950 - wszczepienie pęczka naczyniowego wraz z tętnicą piersiową wewnętrzną bezpośrednio do mięśnia sercowego dla poprawy ukrwienia serca. Wykonawcą zabiegu był Arthur Vineberg, który o pomyślnym wyniku leczenia tym sposobem doniósł w 1951 roku. W 1964 roku procedurę tę uzupełnił dodatkowo naszyciem na serce sieci większej przeciągniętej przez przeponę (omentopexia).

1952 – 2 września, przeprowadzona zostaje operacja zszycia ubytku międzyprzedsionkowego u pięcioletniej dziewczynki, z zastosowaniem obniżenia temperatury ciała dziecka do 26°C. Operował John Lewis, chirurg amerykański z Northwestern University.

1953 - 6 maja po raz pierwszy przeprowadzono udaną operację serca z zastosowaniem sztucznej aparatury podtrzymującej krążenie w czasie zabiegu. Operację tę, polegającą na zszyciu ubytku międzyprzedsionkowego u 18 letniej pacjentki wykonali John H. Gibbon i Clarence Lillihei w Jefferson Medical College w Filadelfii.

1953 - eksperymentalną rewaskularyzację wieńcową z użyciem tętnicy piersiowej wewnętrznej przeprowadził kanadyjski kardiochirurg z Toronto G. Murray. O wynikach swych prac doniósł w 1954 roku.

1953 – pierwsza w Polsce komisurotomia mitralna przeprowadzona przez Leona Manteuffela.

1954 – Clarence Crafoord i Åke Senning w Sztokholmie zastosowali swojego pomysłu aparat do krążenia pozaustrojowego firmy AGA.

1955 – pierwszy elektryczny defibrylator sercowy został skonstruowany i zastosowany w celach reanimacyjnych przez amerykańskiego inżyniera Williama Kouwenhovena.

1956 - operacja endarterektomii tętnicy wieńcowej bez krążenia pozaustrojowego, pomyślnie przeprowadzona w Hahnemann Hospital w Filadelfii przez Charles’a P. Bailey’a.

1956 – Werner Forssmann, fizjolog niemiecki z Eberswaldu i amerykańscy lekarze Andre Cournand i Dickinson W. Richards otrzymali nagrodę Nobla za prace nad cewnikowaniem serca.

1956 – ogłoszenie przez Tomasza Cieszyńskiego, lekarza z Wrocławia, wyników badań nad wykorzystaniem echosondy ultradźwiękowej do badania struktur serca. Jego oryginalny pomysł zostaje opatentowany w Polsce 19 października (jest to pierwsze w świecie zgłoszenie takiego patentu).

1957 – wprowadzenie do praktyki chirurgicznej cytrynianu potasu (podawany wewnątrzsercowo) w celu zatrzymania czynności serca. Dokonał tego D.B. Effler wraz z zespołem z Cleveland (Ohio).

1958 – 12 lutego, pierwsza w Polsce operacja przeprowadzona na otwartym sercu w hipotermii powierzchniowej, podczas której Wiktor Bross zszył ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej serca.

1960 – wszczepienie człowiekowi sztucznej zastawki serca przez Alberta Starra z Portland, Oregon. Konstruktorem zastawki był M. Lowell Edwards.

1960 – po raz pierwszy zastosowano kardiostymulator. Uczynili to uczeni amerykańscy: Paul M. Zoll (kardiolog) , William Chardack (torakochirurg) i Wilson Greatbatch (elektronik, konstruktor).

1962 - po raz pierwszy wykonano pomost wieńcowy z zastosowaniem wstawki żylnej. Niestety operacja (przeprowadzona przez Davida Sabistona) kończy się niepowodzeniem, pacjent umiera 3 dni później. Dopiero dwa lata później Michael E. de Bakey z Baylor University w Huston w Texasie przeprowadza podobną operację z przeżyciem pacjenta.

1963 – po raz pierwszy w świecie wszczepiono pacjentowi sztuczne urządzenie wspomagające pracę serca. Zabieg ten wykonał Michael E. De Bakey. Pacjent zmarł po 4 dniach.

1963 – wszczepienie sztucznej zastawki aortalnej w pozycji anatomicznej (poniżej ujść wieńcowych) przez Dwighta Harkena z Brigham Hospital w Bostonie.

1966 – wprowadzono metodę nieoperacyjnego (cewnikiem zaopatrzonym w balon) rozerwania przegrody międzyprzedsionkowej (atrioseptostomii), w ramach paliatywnego leczenia dziecka z całkowitym przełożeniem wielkich pni naczyniowych. Pomysłodawcą metody był William J. Rashkind z Filadelfii.

1967 - pierwsze pomyślne wszczepienie tętnicy piersiowej wewnętrznej jako bezpośredniego pomostu wieńcowego do gałęzi okalającej lewej tętnicy wieńcowej (bez krążenia pozaustrojowego) przez Vasilija Kolesova. W następnym roku operację taką przeprowadza Charles P. Bailey w Stanach Zjednoczonych.

1967 – jako rutynowe leczenie chirurgiczne choroby wieńcowej D.B. Effler i Rene G. Favaloro wprowadzają wykonywanie pomostów aortalno-wieńcowych z zastosowaniem wstawki żylnej.

1967 3 grudnia – przeprowadzono pierwszą udaną transplantację serca w szpitalu Groote Schuur w Republice Południowej Afryki. Operację przeprowadził Christian Barnard u . 53.letniego pacjenta Louisa Washkansky’ego, który z przeszczepionym sercem przeżył tylko 18 dni. W kilka dni po operacji Ch. Barnarda, Adrian Kantrowitz w Nowym Jorku dokonuje pierwszej transplantacji serca u dziecka.

1969 4 stycznia – w Łodzi przeprowadzono pierwszą transplantację serca w Polsce, jednak bez powodzenia. Operację wykonał Jan W. Moll.

1977 - Christian Barnard przeszczepił serce pawiana pacjentowi, który zmarł po kilku godzinach, a następnie innemu pacjentowi serce szympansa – ten zmarł po 3 dniach.

1977 – przezskórna, wewnątrznaczyniowa koronaroplastyka zostaje po raz pierwszy wykonana w Zurychu przez szwajcarskiego lekarza Andreasa Gruentziga.

1980 – wszczepienie sztucznego serca przez Hectora Trabucco z Buenos Aires. Pacjent zmarł po 15 godzinach.

1982 – pierwsze wszczepienie sztucznego serca pacjentowi (był nim Barney Clark) na stałe. Zabieg wykonał zespół kardiochirurgów z kliniki uniwersyteckiej w stanie Utah. Pacjent żył 3,5 miesiąca (2.12.1982-23.03.1983).

1985 5 listopada – Zbigniew Religa przeprowadza w Zabrzu pierwszą udaną operację przeszczepienia serca w Polsce. Pacjent przeżył 6 dni. Wkrótce potem przeprowadzono w Zabrzu szereg pomyślnie zakończonych przeszczepów z wieloletnim przeżyciem. Kilku z nich żyje do dnia dzisiejszego.

1990 – Zbigniew Religa przeszczepia z powodzeniem sztuczne serce, które umożliwia przeżycie chorego i przygotowanie do transplantacji (jako „pomost” do przeszczepu).

2002 – Marian Zembala wraz z zespołem przeprowadza w Zabrzu udany przeszczep serca i płuc oraz równoczesny przeszczep serca i nerki (obaj chorzy żyją do dziś), a w 2003 roku przeszczep płuc (chory też żyje do dziś).